Sağlıklı Aile İçi İletişim ve Bireyin Gelişimi
Uzman Klinik Psikolog Salih Eskici
Aile içi iletişim, bireyin kişilik gelişiminde, kişisel, sosyal ve mesleki yaşamında başarı elde etmesini destekleyen en temel unsurlardan biridir. İletişim, sözlü, sözsüz, yazılı ya da semboller aracılığıyla kurulan bir süreçtir. Jest ve mimikler gibi beden dili de bu sürecin ayrılmaz bir parçasıdır. Etkili bir iletişim için en az iki bireye ihtiyaç vardır ve bireyin iletişim becerileri, aile ortamında gelişerek şekillenir.
Aile İçi İletişimin Bireyin Gelişimindeki Rolü
Doğumla birlikte bebek, temel bakım veren kişiyle ilk iletişim deneyimini yaşar. Bu iletişim büyüyen çocuğun sosyal çevresine yönelmesini ve dış dünyayla olan etkileşimlerini belirler. Yürüyebilen, konuşabilen bir çocuk öncelikle ailesiyle, sonrasında sosyal gruplarla iletişime girer. Bu nedenle, çocuğun iletişim modeli genellikle ailede gözlemlediği rol modellerin etkisiyle şekillenir.
Aile ortamında gelişen iletişim becerileri, ebeveyn tutumları, ailenin genel iletişim modeli ve çocuğun mizacı ile yakından ilişkilidir. Çocuğun iletişim girişimlerine verilen tepkiler, onun gelecekteki iletişim stilini doğrudan etkiler. Olumlu ve destekleyici geri bildirimler, kendine güvenen ve etkili bir şekilde kendini ifade edebilen bireylerin yetişmesine katkı sağlarken, baskı ve eleştirici yaklaşımlar çocuğun iletişimden kaçınmasına neden olabilir.
Aile İçi İletişim Biçimleri
Aile içerisinde sözlü ve sözsüz tüm diyaloglar aile içi iletişimi oluşturur. Ailede eşlerin birbiriyle, ebeveynlerin çocuklarıyla ve kardeşlerin birbiriyle kurduğu ilişkiler bu iletişim biçimini etkiler.
- Demokratik ve Destekleyici Aile Modeli: Paylaşımcı, uzlaşmacı ve eşitlikçi bir yaklaşım sergileyen ailelerde, çocuklar kendilerini rahat ifade edebilirler. Bu ailelerde ebeveyn tutumu, hoşgörülü ve destekleyici bir yapıya sahiptir. Böyle bir ortamda yetişen bireyler, sağlıklı sosyal ilişkiler kurma konusunda daha başarılı olurlar.
- Otoriter ve Baskılı Aile Modeli: Erkeğin sözüünün geçerli olduğu veya belirli bir bireyin kararlarının egemen olduğu ailelerde, iletişim genellikle hiyerarşik ve otoriteye dayalıdır. Bu modelde bireyler kendilerini yeterince ifade edemez ve aile çatısı altındaki bireyler arasındaki bağlar zedelenebilir. Sevgiden mahrum kalma veya ceza korkusu ile gelişen bu ortam, çocuğun içe kapanık, özgüvensiz ve kaygılı bir birey olmasına sebep olabilir.
Ergenlik Döneminde Aile İçi İletişimin Önemi
Ergenlik dönemi, bireyin kimlik oluşturduğu, duygusal dalgalanmalar yaşadığı ve aile ile olan ilişkilerinin yeniden şekillendiği önemli bir evredir. Bu dönemde ebeveynlerin, gencin arkadaş çevresi ile de ilgili olması ancak yargılayıcı bir tutum sergilememesi büyük önem taşır. Genci dinlemek, duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışmak, sürece destekleyici bir tutumla yaklaşmak gerekir.
Sağlıklı Aile İçi İletişim İçin Temel Unsurlar
- Ben Dili Kullanılmalıdır: Suçlayıcı “sen” dili yerine, bireyin kendi duygu ve düşüncelerini ifade ettiği “ben” dili kullanılmalıdır. Örneğin, “Bağırman beni çok üzüyor ve kaygılandırıyor.” gibi bir ifade, “Sen çok kaba konuşuıyorsun!” gibi bir ifadeden daha yapıcı olacaktır.
- Etkin Dinleme Becerisi Geliştirilmelidir: Göz teması kurmak, etkin dinleme yapmak ve empati geliştirmek iletişim bağlarını güçlendirir. Özellikle ebeveynler, çocuklarıyla iletişim sırasında telefon, televizyon gibi dikkat dağıtıcı unsurlardan uzak durmalıdır.
- Duygular Yansıtılmalıdır: “Üçtün ve korktun.” veya “Üzülmüşsün ve bu seni incitti.” gibi ifadeler, çocuğun duygularının anlaşıldığını hissetmesini sağlar ve sağlıklı iletişim kanallarının gelişmesine katkı sağlar.
Sağlıklı bir aile içi iletişim modeli oluşturmak ve bireylerin gelişimlerini desteklemek için ailelerin bilinçli bir iletişim stratejisi benimsemeleri çok önemlidir. Profesyonel destek almak, aile içi iletişim sorunlarını çözmek için faydalı bir seçenek olabilir.